سلول درمانی، درمان مدرن
مقدمه:
هرچند که سلول‌درمانی یک اتفاق نو در دنیای پزشکی به شمار می‌رود، اما از تولد آن بیش از صد سال می‌گذرد. اولین سلول درمانی در قرن نوزدهم انجام شد. در سال 1894 کارلس اسکوارد از سلولهای تستیس حیوانی به منظور جلوگیری از اثرات پیری استفاده نمود. در سال ۱۹۳۱ یک پزشک سوئیسی به نام دکتر نایهانس از پیوند بافت جنین گاو برای درمان یک بیمار که طی جراحی تیروئید اشتباها غده پاراتیروئید خود را از دست داده بود، استفاده کرد. در زمانه‌ی حاضر، سلول درمانی دستاوردهای زیادی را پیش روی پزشکان و بیماران گذاشته است.
سلول درمانی چیست:
سلول درمانی یا درمان با سلولهای بنیادی، یک روش درمانی نوآورانه است که از سلولهای بنیادی استفاده می‌کند تا برای بهبود و درمان بیماری‌ها و آسیب‌های مختلف در بدن انسان استفاده شود. سلولهای بنیادی سلول‌هایی هستند که قابلیت تقسیم و تمایز به سلولهای مختلف در بدن را دارند. این سلول‌ها می‌توانند به سلولهای عصبی، عضلانی، غضروفی و غیره تبدیل شوند.
سلولهای بنیادی را می‌توان از منابع مختلفی مانند جنین، نابجاییهای جنینی، نخاع استخوان، پلاسنتا و حتی برخی از اندام‌های بدن بدست آورد. این سلول‌ها می‌توانند به صورت خودبخودی یا پس از تحریک و تغییرات مختلف در آزمایشگاه، به سلولهای مورد نیاز برای درمان بیماری تبدیل شوند.
استفاده از سلولهای بنیادی در درمان بیماری‌ها و آسیب‌های مختلف می‌تواند به دلیل قابلیت تجدیدود و توانایی تمایز به سلولهای مورد نیاز، اثربخشی بالا و پتانسیلرای بهبود بیماری‌های مزمن و ناتوانی‌های جسمی را داشته باشد. با این حال، استفاده از سلولهای بنیادی همچنان در مراحل آزمایشی و تحقیقاتی است و برخی از کاربردها هنوز در مراحلولیه قرار دارند.
سلول درمانی بدون نیاز به بستری شدن:
وقتی یک سلول زنده از خود فرد بیمار یا فرد سالم دیگر را با هدف بازسازی و درمان، به او پیوند می‌زنیم سلول‌درمانی اتفاق افتاده است که به عنوان یک روش درمانی جدید در سطح جهان شناخته شده است.
امروزه از این روش برای درمان بعضی از ضایعات و بیماری‌های پوستی مثل ویتیلیگو و استئوآرتریت در کشور استفاده می‌شود و تا امروز نتایج بسیار خوب و قابل توجهی داشته است. چیزی که سلول‌درمانی را از سایر روش‌های درمانی متمایز می‌کند، بی خطر بودن آن است و اینکه نوعی درمان سرپایی به حساب می‌آید. عدم نیاز به بستری شدن یا عمل جراحی نیز از دیگر ویژگی‌های خوب آن است.
سلول‌درمانی اتولوگ است، یعنی درمان با استفاده از سلولهای خود شخص انجام می‌شود، بنابراین عموما با بحران رد پیوند مواجه نخواهیم بود و تا کنون در بدن بیماران، واکنش منفی و پس زدگی پیوند دیده نشده است.
سلول‌درمانی، معجزه‌ای برای بیماری‌های پوستی
بعضی از بیماری‌های پوستی مانند ویتیلیگو، اسکار آکنه، اسکار سالک، جوان سازی پوست، چین و چروک‌های پوستی، استئوآرتریت (آرتروز)، بیماری‌های قلبی و زخم دیابتی با کمک سلول درمانی رو به بهبود می‌گذارند که البته هر کدام با روش خاص خود انجام می‌شود. اساسا پوست یکی از بافت‌هایی است که سلول درمانی کمک زیادی به بهبود ظاهر و ضایعات موجود در آن کرده و در سال‌های اخیر تزریق سلولهای مزوبلاست فرد نقش چشمگیری در بهبود ضایعات پوستی داشته است. در روش سلول‌درمانی، متخصصان از پوست سالم نمونه‌برداری کرده و با فرآیند خاصی سلولهای ملانوسیت را در محل مورد نظر تزریق می‌کنند.
سلول درمانی یا سل تراپی چند نوع است؟
پزشکان از حدود ۸ هزار تکنیک سل‌تراپی در بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها سخن می‌گویند که به کمک آنها می‌توان اتفاقات زیادی همچون درمان سرطان خونی، ترمیم گلبول‌های سفید خون و بیماری‌های مرتبط با پلاکت خون را رقم زد. همچنین پیوند سلولهای بنیادین با هدف خونسازی و ایجاد مغز استخوان، از دیگر فواید تکنیک سلول‌درمانی به حساب می‌آیند.
همچنین بخوانید
سلولهای بنیادی خون: این نوع سلول درمانی از خون مثلاً از نخاع استخوان، ناف و یا خون دستگاه خونساز (بانک خون) جمع‌آوری می‌شود. سپس این سلول‌ها به بیمار تزریق میشوند تا بازسازی سلولهای خونی طبیعی را تحریک کنند. این روش در درمان بیماری‌های خونی مانند لوسمی و لنفوم تاثیرگذار است.
سلولهای بنیادی جنینی: این نوع سلول‌ها از جنین‌های انسانی در مراحل اولیه توسعه جمع‌آوری میشوند. این سلول‌ها قابلیت تمایز به انواع سلولهای مختلف بدن را دارند وی‌توانند در درمان برخی از بیماری‌ها و آسیب‌های بافتی مورد استفاده قرار گیرند. با این حال، استفاده از سلولهای بنیادینینی به دلیل مسائل اخلاقی و قوانین محدودیت‌های قانونی در بسیاریز کشورها، مورد بحث و جدل قرار دارد.
اگر بدشانسی‌‌ای به نام «عدم تطابق با سلولهای بیمار» پیش نیاید، سلولهای جنینی از بهترین نوع سلولهای بنیادی هستند، زیرا یکی از پرتوان‌ترین نوع سلولهای بنیادین به حساب می‌آیند که در محیط ایزوله آزمایشگاهی از جنین دریافت شده و در آزمایشگاه کشت می‌گردند. سلولهای جنینی توانایی زیادی در بازسازی هر نوع سلول در بدن را داشته و می‌توانند به سرعت تکثیر گردند. اگر مشکل عدم تطابق با سلول بیمار رخ بدهد، ممکن است سیستم ایمنی بدن واکنش نشان بدهد که به ضرر بیمار باشد.
سلولهای بنیادی بزرگسال: این نوع سلول‌ها از بافت‌های بزرگسال بدن مانند پوست، عضلات، استخوان ویره جمع‌آوری میشوند. این سلول‌ها می‌توانند به سلولهای مختلف تبدیلوند و در ترمیم بافت‌های آسیب دیده درمان برخی از بیماری‌ها مفید باشند.
اگر قرار باشد سلول‌درمانی را به صورت القایی و بازنویسی سلول انجام دهیم باید حتما این کار را با استفاده از سلولهای بنیادی بزرگسالان انجام دهیم، هرچند که می‌دانیم سلول درمانی به این روش ممکن است باعث جهش ژنتیکی در سلول گردد.
برای سل تراپی از این طریق، نیاز است تا یک نمونه از سلولهای ناحیه مورد نظر از بدن فرد برداریم تا بعد با استفاده از از دستکاری DNA به سلولهای پرتوان تبدیل شوند. غالبا بازدهی این نوع درمان به نسبت سلولهای جنینی بالاتر است، چراکه سلولهای فرد بزرگسال از بدن خود او برداشت شده و با بافت بدن بیمار کاملاً منطبق و هماهنگ هستند. در این روش، در ابتدای درمان، سرعت عمل بسیار مناسبی وجود دارد، اما در ادامه درمان، به دلیل مسن بودن سلولهای القایی و همچنین اختلال در دستکاری‌های ژنتیکی از نرخ بازدهی سلول‌ها کاسته می‌شود. باید گفت ایجاد تغییرات در DNA سلول مسن بسیار سخت‌تر از سلول بنیادی جنینی است و حجم بسیاری از سلولهای نمونه به همین دلیل می‌میرند.
سلولهای برنامه‌ریزی شده: در این روش، سلولهای بنیادی بزرگسال از بیمار جمع‌آوری میشوند سپس به طور مصنوعی برنامه‌ریزی میشوند تا به سلولهای خاصی تبدیل شوند.
انتقال هسته سلول های بنیادی : مزیت خیلی بزرگ این روش این است که احتمال واکنش سیستم ایمنی بدن به هیچ وجه وجود ندارد. در این روش درمانی سل تراپی، هسته سلولهای فرد بالغ را در محیط آزمایشگاهی برمی‌داریم و به سلول تخمک فرد بیمار انتقال می‌دهیم. برنامه‌نویسی سلول در این روش بسیار ساده‌تر است و می‌توان سلول پرتوان مناسبی ایجاد کرد، زیرا در این نوع درمان، سلول‌ها از بدن فرد بوده و کاملاً با هم هماهنگ و منطبق هستند. همانطور که در ابتدا گفتیم، احتمال واکنش سیستم ایمنی بدن به هیچ وجه وجود ندارد. جالب است بدانید این درمان برای افرادی که دچار اختلال در میتوکندری هستند نیز مناسب است، چراکه از میتوکندری فرد اهدا کننده نیز می‌توان به عنوان جایگزین استفاده کرد. البته ناگفته نماند که انجام چنین درمانی کمی مشکل‌تر است و تنها روی پستانداران جواب می‌دهد.
سلولهای جنینی پارتنوژنتیک :چیزی که این روش را از دیگر روش‌ها متمایز می‌کند، این است: سلولهای جنینی بدست آمده از نظر ژنتیکی همانند ژنتیک جنین طبیعی در بدن زنان خواهد بود و می‌توان از آنها برای درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده کرد. این روش نیز با استفاده از تخمک‌های زده انجام می‌شود اما دیگر خبری از هسته سلولی و اسپرم نیست. در این روش، برای درمان کردن تخمک‌ها، از مواد شیمیایی خاصی استفاده می‌شود که باعث بارور شدن و تولید جنین می‌گردد. بنابراین، سلولهای بنیادی جنینی از این جنین بدست می‌آید. سلول درمانی با این روش بسیار کارآمد است، زیرا همانطور که قبلا اشاره شد، سلولهای جنینی بدست آمده از نظر ژنتیکی درست مثل ژنتیک جنین طبیعی در بدن زنان خواهد بود و می‌توان از آنها برای درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده کرد.
سلولهای چندتوان یا پرتوان چیست؟
برای ادامه این بحث، خوب است ابتدا با مفهوم سلول چندتوان یا همه‌توان آشنا شویم: سلولهای بنیادی همه‌توان سلول‌هایی هستند که علاوه بر قابلیت خودنوزایی (یعنی تولید یک سلول بنیادی دیگر مثل خود)، می‌توانند نه تنها تمام سلولهای تمایز یافته موجود در بدن را بسازند (یعنی نه تنها پرتوان هستند و می‌توانند یک بدن کامل را به تنهایی ایجاد کنند)، بلکه قادرند سلولهای تشکیل دهنده پرده‌های خارج جنینی از جمله آمنیون (که جنین را در برمی‌گیرد)، کیسه زرده (که در مقطعی از زندگی جنین، خون سازی انجام می‌دهد) و جفت (رابط غذایی مادر و جنین) را تولید کنند. سلولهای بنیادی پرتوان انواع مختلفی دارد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:
سلولهای بنیادی جنینی (Embryonic Stem Cells): این سلول‌ها از جنین‌های انسانی یا حیوانی استخراج میشوند. آنها قابلیت تمایز به هر نوع سلول در بدن را دارند.
سلولهای بنیادی بالغ (Adult Stem Cells): این سلول‌ها در انواع مختلف از بافت‌ها وعضا در بدن بالغ وجود دارند. آنها قابلیت تمایز به سلولهای خاصی که در همان منطقه قرار دارند را دارند. برخی از انواع سلولهای بنیادی بالغ عبارتند از: سلولهای بنیادی خونساز (Hematopoietic Stem Cells)، سلولهای بنیادی مغز و نخاع (Neural Stem Cells)، سلولهای بنیادی پوست (Epidermal Stem Cells) و سلولهای بنیادیضلانی (Muscle Stem Cells).
سلولهای بنیادی نابغه (Induced Pluripotent Stem Cells - iPSCs): این سلول‌ها از سلولهای بالغ استخراج میشوند و با استفاده ازکنیک‌های مهندسی ژنتیکی به حالتی شبیه به سلولهای بنیادی جنینی تبدیلی‌شوند. آنها همچنین قابلیت تمایز به هر نوع سلول در بدن را دارند.
سلولهای بنیادی جنینی (Embryonic Stem Cells): این سلول‌ها از جنین‌های انسانی یا حیوانی استخراج میشوند. آنها قابلیت تمایز به هر نوع سلول در بدن را دارند.
سلولهای بنیادی خون‌افزا (Cord Blood Stem Cells): این سلول‌ها در خون نوزادان نوزادان حاوی می‌باشند. آنها قابلیت تمایز به سلولهای خونی مختلف را دارند می‌توانند در درمان بیماری‌های خونی مانند لوکمی، لنفوم و آنمی راهگشا باشند.
سلولهای مزانشیمی: (Mesenchymal cells) این نوع سلول، از نمونه‌های مغز استخوان، چربی مغز و بندناف به دست می‌آید و به منظور سلول درمانی بیماری‌ها و مشکلات سلولی در استخوان‌ها، غضروف‌ها، ماهیچه‌ها و سلولهای چربی مغز کاربرد دارد.
سلولهای عصبی: ( nerve cells ) این سلول‌ها از نواحی خاصی از مغز پستانداران برداشته میشوند و جزو سلولهای چند توان به حساب می‌آیند. باید دانست که تعداد این سلول‌ها بسیار محدود است و همین امر، کار اصلاح ژنتیکی را سخت‌تر خواهد کرد. همچنین این سلول‌ها تنها مختص هر فرد بوده و امکان نمونه‌گیری از فرد دیگر وجود ندارد. هدف از برداشت این سلولهای بنیادی، به کار بردن آنها برای ترمیم‌کننده سلولهای عصبی مغز و سلولهای حمایت کننده مغز است.
سلولهای اپیتلیال : (Epithelial cells) این سلولهای چندتوان، ساختار جالب و غیرمنتظره‌ای دارند؛ زیرا از آنها برای تولید و ترمیم سلولهای قرنیه چشم استفاده می‌شود، اما برای بدست آوردن‌شان به سلولهای تشکیل‌دهنده پوست و پوشش داخلی دیواره‌های معده و روده نیاز است.این فقط چند نمونه از انواع سلولهای بنیادی پرتوان هستند و هر کدام از این انواع سلول‌ها دارای خصوصیات و کاربردهای منحصر به فردی هستند.
رابطه بین سلول درمانی و ژن درمانی
اتفاق بی‌نظیر در دنیای پزشکی این است که: سلول درمانی با سلولهای بنیادی می‌تواند در درمان بسیاری از بیماری‌ها موثر باشد!
واقعیت این است که سل تراپی و ژن درمانی، هر دو روش‌های بسیار کارآمدی در درمان بیماری‌های ژنتیکی به حساب می‌آیند و می‌توانند با جایگزین کردن سلولهای جدید و سالم، به جای سلولهای تخریب شده و معیوب، علائم بیماری را به راحتی کاهش دهند. گذشته از این، در درمان سرطان‌ها نیز موثر بوده و می‌توانند به از بین بردن پروتئین‌های مولد سلولهای سرطانی کمک کنند. همانطور که می‌دانید، ژن درمانی به منظور اصلاح و انتقال ماده ژنتیکی به سلولهای هدف انجام می‌شود و سلول درمانی با استفاده از سلولهای بنیادی، برای جایگزینی سلولهای اصلاح شده و سالم با سلولهای معیوب انجام می‌‌گیرد. در نهایت، استفاده از هر دو روش درمانی در کنار یکدیگر باعث می‌شود تا بتوان ژن‌های مناسبی را در سلولهای بنیادی قرار داده و سلولهای حاوی پروتئین و توالی ژنوم خاص ایجاد کرد.
سلولهای بنیادی می‌توانند با استفاده از تکنیک‌های سل تراپی به بدن بیمار منتقل شده و سلولهای خاصی را تولید و تکثیر نمایند، اما اگر ژن‌های بخصوص وارد سلولهای بنیادی شوند، اثربخشی درمان بسیار بیشتر خواهد شد. عموما برای انتقال ژن‌ها در سلول بنیادی از روش‌های تزریق مستقیم یا کشت در سلول استفاده می‌شود.
نتیجه‌گیری:
در این مقاله، به بررسی سلول درمانی به عنوان یک روش نوآورانه و جذاب برای درمان بیماری‌ها پرداخته شد. سلول در مانی، فرآیندی است که با استفاده از سلولهای بنیادی، توانایی بازسازی و ترمیم بافت‌های آسیب دیده را فراهم می‌کند. نتایج تحقیقات حاضر نشان داد که سلول در مانی می‌تواند در درمان بیماری‌های مختلف از جمله بیماری‌هایلبی، عصبی و اندام‌های حرکتی مؤثر باشد.
همچنین، این روش به عنوان یک جایگزین مناسبرای پیوند اعضا نیز مطرح شده است. با توجه به نتایج به دستمده، می‌توان نتیجه گرفت که سلول در مانی یک رویکرد واعظم در پزشکی است که قابلیت‌های بسیاری در بهبود و بازسازی بافت‌های بدن را داراست. این مطالعه نشان می‌دهد که سلول در مانیی‌تواند به عنوان یک روش پیشرفته و مؤثر در درمان بیماری‌های مزمن و آسیب دیدگی‌های بافتی مورد استفاده قرار گیرد
