درد های سرطانی، رایج اما قابل کنترل
درد های سرطانی؛ سرطان در لغت یعنی «خرچنگ» و دلیل این اسمگذاری این است که این بیماری درست مثل یک خرچنگ، بر سلولهای بیمار چنگ میاندازد و تا پای نابودی آن پیش میرود. اما این تعریف در سالهای دور بود که معنی داشت، زیرا درمانهای زیادی برای سرطان کشف نشده بود و عمده مبتلایان جان خود را از دست میدادند. در زمانهی حاضر که با انبوهی از شیوههای درمانی مواجه هستیم، نرخ امید به بهبودی بالاتر رفته اما چیزی که به هر حال نمیتوان انکارش کرد، وجود دردهای سرطانی است. عمده درد های سرطانی به علت درگیری اعصاب یا پیشرفت بیماری ایجاد میشوند. فشاری که تومور یا سرطان بر استخوان یا اندام مجاور وارد میکند نیز میتواند باعث این درد شود. همچنین، تحت فشار یا نفوذ قرار گرفتن قسمتهای مختلف بدن طی انجام فرایندهای تشخیصی و درمانی نیز میتوانند عامل این درد باشند.
وقتی برای بیمار، شیمیدرمانی، رادیوتراپی، جراحی، پرتو درمانی و سایر روشهای درمانی تجویز میشود، او درد بسیار زیادی را متحمل میشود. همچنین، میدانیم که اگر سرطان یک اندام بزرگتر شود یا انتشار یابد، میتواند با وارد آوردن فشار به بافتهای پیرامون خود، موجب درد شود. فشار بر استخوانها، اعصاب، طناب نخاعی یا اعضای بدن از چنین مواردی هستند.
انواع دردهای سرطانی
به طور کلی اگر بخواهیم دردهای مربوط به سرطان را مرور کنیم، به فهرست زیر میرسیم:
وقتی آزردگی اعصاب رخ میدهد، بیمار این درد را تجربه میکند. چنین دردی در بیشتر موارد سوزاننده، تیز یا تیرکشنده است. خود سرطان هم میتواند این نوع درد را پدید آورد.
این یک عارضه رایج در بین بیماران است: فرد ممکن است درد یا نوعی از ناراحتی را در قسمتی از بدن خود احساس کند که با جراحی از بدنش جدا شده است! دلیل پیدایش چنین دردی چندان روشن نیست اما وجود آن را نمیتوان انکار کرد.
این نوع درد هنگامی دیده میشود که فرد در حال استفاده از داروهای مهارکننده آروماتاز (که گروهی از داروهای هورمونی هستند) باشد.
چطور باید درد های سرطانی را تسکین بدهیم؟
شناخت جنبههای مختلف جسمی، روحی، اجتماعی و معنوی در هر بیمار برای تسکین درد او موثر و روشهای تسکین درد او نیز منحصر به خود او است. با این حال باید دانست که پیشگیری از دردهای سرطانی در ابتدای بیماری در بیماران مبتلا به سرطان موضوعی جدیست و باید در راستای آن اقدام شود. همچنین، اضطراب و سایر عوامل استرسزای روانی اهمیت زیادی دارند و باید توسط گروههای درمانی نیز موردتوجه قرار گیرند.
برای تسکین درد های سرطانی یک بیمار باید ابتدا مشخص شود کدام یک از مؤلفههای درد بر او غالب است، زیرا این امر به انتخاب مطلوب مداخلات برای هر فرد منجر خواهد شد و پزشک میفهمد باید مداخله دارویی داشته باشد یا جراحی؟ مدیریت دارویی یکی از معیارهای بسیار مهم در کنترل درد است. انتخاب مداخلات دارویی باید همراه با مشکلات اولیه بیمار و همچنین بیماریهای همراه باشد زیرا داروها اثرات متفاوت و عوارض جانبی بالقوه نیز دارند. علاوه بر این، پاسخ بیماران با توجه به هر عامل خاص متغیر است.
روشهای مختلف درمان دردهای سرطانی
در ادامه روشهایی بیان میشود، که اگر بدن بیمار بر درمان دارویی پاسخگو نبود، آنها اعمال شود:
1. پیشگیری از فعالیت عصبی:
متخصصان درد گاهی با بلوک کردن اعصاب به روش بیحسی موضعی یا با تزریق دارو بیمار را از درد نجات میدهند. با این روش ها اعصاب از کار افتاده و غیرفعال می شوند، در نتیجه درد بیماری کنترل می شود. در واقع با کاهش پیام رسانی به مغز و نخاع، درد کم تری احساس میشود. میتوان گفت که بلوک عصبی تاثیر بیشتری نسبت به درمان دارویی دارد. البته این را به خاطر داشته باشید: قبل از اقدام اصلی، لازم است که از انتقال درد توسط عصب مورد نظر مطمئن شد؛ به همین منظور ابتدا به کمک دارو، کارکرد عصب به صورت موقت قطع میشود. در صورت گرفتن پاسخ درمانی خوب و کاهش یافتن میزان درد به یک سطح قابل قبول، روشهای مختلفی برای غیرفعال کردن همیشگی عصب استفاده میشود تا درد بیمار برای مدتی طولانی کاهش قابل توجهی پیدا کند.
2. پمپهای ایمپلنت:
این کار به دو روش تزریق در نخاع و محیطی انجام میشود و بیماران زیادی به کمک آن تسکین پیدا کردهاند.
برای این کار ابتدا دوزهای کم دارو در اطراف نخاع تزریق میشود و اگر اثربخش بود، وسیلهای به صورت ایمپلنت در بدن قرار داده میشود که دارو را درست به درون مایع نخاعی برساند. پمپ و مخزن دارو را از طریق جراحی در محل مناسب قرار میدهند. مورفین که یک نوع ماده مخدر است، از جمله داروهایی است که در این روش به کار گرفته میشود.
برخی داروها وقتی به فضای اطراف نخاع تزریق میشوند، جواب میدهند. در صورت موثر بودن پمپ به شکلی ایمپلنت میشود که داروها دقیقا به اطراف اعصاب هدف رسانده شوند.
3. روشهای هستهای:
این روش، یک روش درمانی موقتی نیز خوانده میشود. طی آن ابتدا از داروهای رادیواكتیوی همچون فسفر یا استرونسیوم رادیواكتیو کمک گرفته میشود. تزریق این دسته از داروها به بیمار، باعث می شود كه تا چندین هفته دردهای نشات گرفته از درگیری استخوانها با سرطانهای مختلف، به طور قابل توجهی كاهش یابد و حتی در صورت لزوم، میتوان درمان را تكرار كرد.
4. کنترل درد با تخریب نمودن تومور به کمک فرکانس رادیویی:
این روش مناسب آن دسته از بیماران است که سرطانشان در استخوان پخش شده است. در این روش درمانی، تومور به وسیله یک الکترود سوزنی گرم شده و بعد از بین میرود.
5. امواج رادیویی:
این روش هرگز گزینه اول متخصصان درد نیست و هنگامی از آن استفاده میشود که روشهای دیگر، موفقیتی در کاهش درد نداشته باشند. در این روش، از امواج رادیویی به منظور تخریب حرارتی اعصاب استفاده میگردد. این شیوه درمانی، مسیر درد در گانگلیون تری ژمینال، نخاع، ابتدای ریشه پشتی نخاع و گانگلیون ریشه پشتی، زنجیره سمپاتیک، مفاصل فاست و اعصاب محیطی را از بین میبرد.
درمان دردهی سرطانی نیاز به همافزایی دارد
این یک واقعیت است که کنترل درد نزد بیماران مبتلا به سرطان هزینه مالی هم دارد که سعی شده از طریق حوزههای مختلف وزارتی و بیمهای به این مهم نیز توجه شود. استفاده از ابزار گران و پیچیده برای کنترل درد این بیماران نیاز به یک همت ملی و همچنین کمک خیرین دارد. خوشبختانه روشهای کنترل درد اینترونشنال یا مداخلهای در کلینیکهای درد در اکثر نقاط کشور وجود دارند و مهم این است که بیماران دردمند خود را به این مراکز معرفی نموده و پرونده تشکیل دهند و از ابراز درد خویش امتناع نداشته باشند. این روشهای اینترونشنال تحت نوعی از ابزار تصویربرداری مثل سونو یا اشعه ایکس (فلوروسکوپ) و یا سی تی اسکن انجام میشود که غالباً با روش بیحسی موضعی قابل انجام است و در بیشتر موارد بیمار همان روز مرخص میشود. ادامه درمان با روشهای فیزیوتراپی و توانبخشی و کاردرمانی الزامی است.